سپر دانش‌بنیان دربرابر موج‌جدیدکرونا

در همین راستا محققان یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان، موفق به تولید دارویی با هدف جلوگیری، درمان و کاهش علائم بیماران مبتلا به کرونا شده‌اند؛ دارویی که علاوه‌بر مجوزهای داخلی، به‌تازگی موفق به اخذ گواهی ثبت اختراع در سازمان جهانی مالکیت فکری (wipo) شده و به‌زودی تولید آن در سایر کشورها نیز آغاز خواهد شد. در گفت‌وگو با محققان این شرکت دانش‌بنیان، جزئیات این دارو و روند توسعه آن را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
در حالی که واکسن‌ها، سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و حمله به ویروسی که قبلا با آن مواجه نشده، آموزش می‌دهد، داروهای ضدویروسی به روش‌های مختلف مانند، جلوگیری از ورود ویروس به سلول‌های میزبان و تکثیر یا انتشار به دیگر سلول‌ها مانع از ادامه بیماری و عوارض ناشی از آن می‌شود.

رویکرد فناورانه در تولید دارو
شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده این داروی ضدویروسی، راه سخت و پیچیده‌ای را برای دریافت حق انحصاری اختراع (پتنت) پیموده است؛ زیرا علاوه‌بر وجود روندی پر از چالش، نوآوری و یکتا بودن مهم‌ترین عامل ثبت اختراع جهانی یک داروست. سازمان جهانی مالکیت فکری، در شرح اختراع این دارو توضیح می‌دهد: «این اختراع مبتنی بر رویکرد «مدلسازی زیستی» است. مدلسازی زیستی یا زیست‌شناسی سامانه‌ها (System Biology) از دستاوردهای هم‌افزایی علم و فناوری به‌ویژه ادغام زیست‌شناسی، فناوری اطلاعات، علوم پزشکی و سامانه‌ها در پنج دهه اخیر است. زیست‌شناسی سامانه‌ها، افق‌های بدیع و امیدوارکننده‌ای را در علوم پزشکی و داروسازی باز‌می‌کند.» صالح رمضانی، مدیر فنی این شرکت دانش‌بنیان می‌گوید: «ساخت این دارو با استفاده از طراحی داروسازی طبیعی یا همان فارماکوگنوزی (Pharmacognosy) (مطالعه دارو‌های حاصل از گیاهان، میکروارگانیسم‌ها و استخراج ترکیبات تشکیل‌دهنده آنها، به جای ترکیبات شیمیایی) انجام شده است. این دارو هیچ‌گونه مشابهی در دنیا ندارد، نه از نظر سامانه‌ای و نه از نظر ترکیبات.»

اثربخشی قوی‌تر از درمان رایج کرونا
این ضدویروس از چهار جزء تشکیل شده که هر کدام از آنها برای مقابله با ویروس، مسیرهای متفاوتی را هدف قرار می‌دهد. رمضانی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: «این دارو شامل چهار شکل مختلف است که شامل قرص، افشانه بینی، افشانه دهانی و قطره آروماتراپی (جهت مصرف بخور گرم) است. در واقع این اشکال دارویی برای بخش‌های حساس رشد ویروس مانند مخاط بینی، دهان، حلق، ریه، لوله سیستم تنفسی و همچنین ایمنی خونی در نظر گرفته شده است.»
فاطمه آزادی‌نیا، مدیر کارآزمایی بالینی دارو در رابطه با چگونگی عملکرد سالیراویرا توضیح می‌دهد: «در سطح ویروس کووید-۱۹، پروتئین‌های گیرنده‌ای قرار دارد که قبل از آن‌که بتواند به سلول‌های بدن متصل شود و از آنها جهت تکثیر خود استفاده کند، ترکیبات دارو به آنها متصل می‌شود. این راهکار باعث می‌شود تا ویروس ناکارآمد شده و نتواند تکثیر شود.»
همچنین براساس مقاله این دارو که در نشریه‌های پزشکی انتشارات معتبر علمی الزویر (Elsevier) و داده پایگاه ان‌سی‌بی‌آی (NCBI) منتشر شده است، ویروس کرونا دارای ۲۹پروتئین مختلف است که ۱۳ پروتئین آن با این دارو غیرفعال می‌شود. بر اساس گزارش سازمان غذا و داروی آمریکا، در حال حاضر بین داروهای ضدویروس، «رمدسیویر» از موثر‌ترین این نوع داروها است که در آمریکا و سایر کشورها مجوز استفاده دارد. با مقایسه‌ای که بین داروی تولیدشده در این شرکت و رمدسیویر انجام گرفته، رمدسیویر از بین ۲۹ پروتئین ویروس کووید-۱۹ روی هشت پروتئین قدرت بازدارندگی دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که احتمالا این داروی دانش‌بنیان اثرگذاری بیشتری در مسیر غیرفعالسازی ویروس داشته باشد. این دارو، علاوه‌بر تقویت سیستم ایمنی، دارای اثربخشی ضدویروسی و ضدالتهابی قابل‌توجهی است. همچنین شایان ذکر است که با اندازه‌گیری تاثیر این داروی دانش‌بنیان‌ روی سویه امیکرون و با توجه به قرابت نزدیک زیرسویه‌های جدیدی که عامل ایجاد موج جدید کرونا شده‌اند با سویه‌های قبلی امیکرون، به نظر می‌رسد که این دارو در صورت دریافت حمایت‌های لازم بتواند نقش موثری در مقابله با موج جدید کرونا در کشور داشته باشد.

نتایج کارآزمایی بالینی
این دارو پس از موفقیت در مرحله حیوانی، در مرحله اول کارآزمایی برای بیمارانی استفاده شد که نتیجه آزمایش کووید-۱۹ آنها مثبت بود یا پزشکان براساس علائم تشخیص بیماری داده‌ بودند. شرکت‌کنندگان به‌ترتیب به‌طور تصادفی به دو گروه مداخله (تحت درمان) و کنترل تقسیم شدند تا دارو را به‌علاوه درمان‌های معمول کووید-۱۹، دریافت کنند. درمان به مدت ۱۰ روز و تا ۲۳ روز پس از بستری پیگیری شد. نتیجه کارآزمایی بالینی در مقاله منتشرشده، نشان می‌دهد در روز هشتم درمان «میانگین نرخ کاهش» بار ویروسی بیماران گروه مداخله تا ۵۰ درصد کمتر از گروه کنترل بود و به طور قابل‌توجهی ۱۰ مورد از ۱۴ علامت کووید-۱۹ در گروه مداخله، بهبود یافت. میانگین مدت درمان بیماران گروه مداخله نزدیک پنج روز کمتر از گروه کنترل بود و هیچ‌یک از بیماران گروه مداخله در بیمارستان بستری نشدند، در حالی که ۲۸ درصد از گروه کنترل نیاز به بستری پیدا کردند.

موثر در برابر انواع ویروس‌ها
رمضانی، مدیر فنی این شرکت دانش‌بنیان، با بیان این‌که داروی تولیدی این مجموعه در نروژ مجوز استفاده گرفته است و تا حدود سه‌ماه آینده به مرحله تولید انبوه می‌رسد، اضافه می‌کند: «این دارو در نروژ، برای همه واریانت‌های «سارس-کوو-۲» و حتی به‌عنوان ضدویروس مجوز مصرف گرفته است. به طوری که براساس بررسی‌های علمی انجام شده، این دارو تا ۶۴ درصد در درمان آنفلوآنزا هم موثر است. اما علی‌رغم این‌که نتایج بررسی‌های علمی به مسئولان متعددی در وزارت بهداشت ارائه شده است، در ایران فقط برای کووید-۱۹ مجوز استفاده دارد.» رمضانی دلیل این موضوع را بررسی دقیق تحقیقات ازپیش انجام‌شده دیگر محققان در نروژ عنوان می‌کند که نیازی به آزمایش بالینی مجدد ندارد اما در ایران باید کارآزمایی بالینی دیگری انجام شود. وی می‌افزاید: «شرکت ما یک گروه دانش‌بنیان بدون وابستگی به دولت است که هیچ تخفیفی هم در زمینه کارآزمایی دریافت نمی‌کند؛ انجام کارآزمایی نیاز به بودجه میلیاردی دارد که فشار زیادی را به شرکت وارد خواهد کرد.»

ارزآوری محصول
رمضانی با اشاره به اهمیت ساخت دارو با استفاده از ترکیبات طبیعی و توسعه چنین داروهایی توضیح می‌دهد: «این محصول می‌تواند ارزآوری بسیار خوبی داشته باشد اما به دلیل خلأ قوانین مناسب، با چالش‌های بسیاری برای صادرات مواد اولیه تولید به دیگر کشورها روبه‌رو هستیم. ما حتی درپی درخواست روسیه برای ارسال نمونه، دچار مشکل شدیم و به طور کل بحث آن منتفی شد.» مدیر فنی این شرکت دانش‌بنیان می‌افزاید: «البته مرکز توسعه تجارت فناوری پارک فناوری پردیس، تلاش زیادی برای صادرات دارو انجام داده و در همین راستا توافق‌هایی هم با برخی از کشورهای آسیایی صورت گرفته است.»
مسعود هفت‌برادران، مدیر برنامه‌ریزی پروژه سالیراویرا، درباره روند توسعه داروی ضدویروسی بیان می‌کند: «این دارو تجربه‌ای بود برای ارزیابی فرآیند توسعه داروهای نوترکیب، به‌ویژه داروهای طبیعی در ایران. علی‌رغم حمایت‌های لفظی، در روند تولید این دارو به این نتیجه رسیدیم که نهادهای دولتی متولی حوزه دارو، فاقد سازوکار مناسب هستند، برای توسعه چنین داروهایی بازنگری جدی لازم است.» این گروه دانش‌بنیان با تمام مشکلاتی که بر سر راه‌شان وجود دارد، هرگز ناامید نشده‌اند و با قدرت به تلاش خود ادامه می‌دهند. آزادی‌نیا درخصوص چشم‌انداز آتی این شرکت به جام‌جم می‌گوید: «به عقیده من آینده‌ سلامت دنیا با رفتن به سمت همبستگی میان رشته‌ها و تولید محصولات و پروژه‌های بین‌رشته‌ای، نوآورانه‌ و روشن‌تر خواهد بود؛ ما در حال حاضر در همین مسیر هستیم و با رویکردهای نوین و گروه کاری پویا، سعی در خلق محصولات ماندگار و مفید داریم تا سهم اندکی در سازندگی داشته باشیم.»