بافت‌هایی که مانع خروج ارز شدند

جام جم: دنیای پزشکی مثل بسیاری از علوم دیگر هر روز شاهد پیشرفت‌‎های جدیدی است که درمان و پیشگیری از بیماری‌ها و آسیب‌دیدگی‌ها را با کیفیت‌تر از همیشه با سرعت بیشتری به جلو می‌برد. 

برای مثال، شاید حدود ۵۰سال قبل وقتی می‌خواستند برای درمان تاندون‌های آسیب دیده پای ورزشکاران یا کسانی که در حادثه‌ای آسیب دیدند، درمانی انجام دهند راهکارهای بسیار محدود و موقتی در اختیار داشتند. بافت تاندونی که آسیب دیده و قابل ترمیم نیست باید با تاندون‌های تازه و سالم جایگزین شود؛ اما این امکانی نبود که در آن زمان میسر باشد.

این مسأله درباره دیگر بافت‌های بدن از جمله استخوان‌ها، غضروف‌ها، پوست و ... هم وجود داشت. ولی امروز با کمک شرکت‌های دانش بنیانی که در این زمینه فعالیت دارند، این نیاز بسیار مهم حوزه پزشکی و درمان تا حد قابل توجهی برطرف شده است.

یکی از ویژگی‌های مهم چنین تولیداتی این است که با هزینه‌های بسیار پایین و در شرایطی که کیفیت محصولات،بافت‌ها و فناوری‌های به کار رفته در مراحل آن با نمونه‌های خارجی که سابقه طولانی‌تری در تولیدش دارند، برابری می‌کند.

بر همین اساس به‌تازگی محققان شرکت دانش‌بنیان فرآورده بافت ایرانیان مستقر در پارک فناوری پردیس موفق شده است، محصولات استخوانی آلوگرافت را از بافت اهدا کننده مرگ مغزی و فوت شدگان به بافت قابل پیوند تبدیل کنند و این موفقیتی تازه برای ایران به شمار می‌آید. برای آن که از مراحل تولید این بافت‌های قابل پیوند با خبر شویم و از کارایی و موارد مصرف آن آگاهی پیدا کنیم با دکتر امیرحسین توکلی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیرعامل این شرکت دانش بنیان گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

در جریان بیستمین اجلاس سالانه پارک فناوری پردیس محصولات متنوعی با حضور سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رونمایی شد. برخی از این محصولات به شرکت دانش بنیان تولید کننده محصولات پیوندی بافت انسانی مربوط می‌شود که در هشت خانواده و۳۰۰ نوع محصول فعالیت دارد. یکی از محصولات مهم این شرکت بافت استخوانی آلوگرافت است که قیمتش نسبت به محصول خارجی یک به ۹ است، بنابراین به ازای هر ۱۰۰۰ دلار هزینه‌ سالانه برای این محصول، ۸۰۰۰ دلار صرفه‌جویی ارزی خواهد شد.

موارد استفاده بافت‌های قابل پیوند

دکتر امیرحسین توکلی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در توضیح موارد مصرف محصولات شرکت می‌گوید: در مواردی مثل شکستگی‌ها و تومورهایی که تخلیه می‌شوند و جای‌شان در فضای استخوانی خالی می‌ماند و مواردی مثل جوش نخوردن استخوان‌ها می‌توان از محصولات جایگزین استخوانی استفاده کرد. در واقع بهترین روش این است که برای این موارد، از استخوان‌های بدن، مثل استخوان لگن فرد بیمار استفاده شود اما این برای موارد محدود است و گاهی با این روش به جای دیگری از بدن آسیب وارد می‌شود. او می‌افزاید: محصولات آلوگرفت، گزینه بعدی است که امکان می‌دهد به جای دیگری از بدن بیمار صدمه وارد نشود. این محصولات معمولا از بدن فردی که فوت شده یا در مراحل عمل جراحی بخشی از بافت استخوانی‌اش برداشته شده، تهیه می‌شوند.

رعایت استانداردهای جهانی

به گفته دکتر توکلی، درکشورهای اروپایی مثل انگلستان، اسپانیا و آلمان، در کشورهای آسیایی مانند چین و مالزی و کره جنوبی و در کنار اینها آمریکا و کانادا هم این محصولات را تولید می‌کنند.

او در توضیح فعالیت‌های ایران در این زمینه می‌گوید: این روش سال‌هاست در کشورهای توسعه‌یافته به کار می‌رود و در ایران هم حدود ۲۰ سالی است که توسط مرکز تحقیقات بانک فرآورده‌های پیوندی دانشگاه علوم پزشکی تهران، محصولات دریچه‌های قلبی و بخش‌های استخوانی تولید می‌شود. مجموعه ما هم علاوه بر تولیدات مختلف بافت، دو مورد از محصولاتی را که نیاز به فریزر ندارند و قابلیت نگهد‎اری در قفسه داروخانه‌ها و کلینیک‌ها را دارند به‌عنوان اختراع به ثبت رسانده است.

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان رعایت استانداردهای جهانی را ضروری دانسته و با اشاره به این که محصولات ایرانی این شرکت با نمونه‌های خارجی از نظر کیفیت رقابت می‌کند، می‌گوید: استانداردهایی که سازمان غذا و دارو برای تولید این محصولات در نظر گرفته و از ما به‌عنوان تولید کننده مطالبه می‌کند براساس اتحادیه بانک بافت آمریکا تعیین شده است.

چرا نمونه ایرانی از نمونه خارجی ارزان‌تر است؟

طبیعی است از آنجا که این محصولات درون کشور تهیه می‌شوند قیمت کمتری به نسبت موارد مشابه خارجی داشته باشند، اما کاهش قیمت در مقایسه با برخی نمونه‌های خارجی تا حدود ۹۰ درصد هم پیش رفته است، جام‌جم علت آن را از مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان جویا می‌شود و دکتر توکلی در این خصوص می‌گوید: «علتش این است که بافت‌های تولیدی در واقع بافت‌هایی هستند که از سوی بیماران مرگ مغزی اهدا شده یا بیمارانی که فوت شده‌اند، بنابراین تهیه این بافت خام هزینه کمی دارد. او به روش تهیه این بافت‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: « معمولا بافت‌ها از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی و سازمان پزشکی قانونی در اختیار ما قرار می‌گیرد و به همین دلیل است که در ایران ما محصولات را حدودا ۱۰ درصد قیمت نمونه خارجی ارائه می‌کنیم.»

او در پاسخ به این سؤال جام‌جم که آیا این کاهش هزینه به تفاوت در نرخ اهدای عضو کشور ما و دیگر کشورهای جهان مربوط می‌شود یا خیر، می‌گوید: «نرخ بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی در مورد اهدای اعضا کمتر از ما نیست. به غیر از اسپانیا که در این زمینه در دنیا پرچمدار است بقیه هم به تناسب اهدای عضو خوبی دارند اما نکته‌ای که باعث می‌شود شرایط ما در اهدای عضو متفاوت باشد این است که اعضای اهداشده در کشور ما غالبا مربوط به افراد جوان است که متاسفانه در تصادف‌ها و حوادث فوت شده‌اند و عضوهای‌شان برای این کار مناسب است اما در برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی اعضای اهداشده بیشتر مربوط به افراد سالمند است.» او وضعیت کشورهای همسایه را این طور ارزیابی می‌کند: «در این کشورها، نرخ اهدای اعضا تقریبا مشابه ایران یا کمی کمتر است اما چون فناوری‌های لازم را ندارند در این زمینه هم فعالیتی نکرده‌اند.» با این شرایط به نظر می‌رسد این محصولات خواهان زیادی در بین کشورهای منطقه خاورمیانه داشته باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران این مسأله را یادآوری می‌کند که بر اساس قوانین وزارت بهداشت، بافت شهروند ایرانی باید برای خود شهروندان ایرانی استفاده شود و با این که کشورهای اطراف درخواست زیادی برای دریافت این محصولات دارند این محصولات به آنها ارائه نمی‌شود ولی با تسهیلاتی که دولت می‌تواند فراهم کند این امکان را خواهیم داشت که دانش فنی را به کشورهای دیگر منتقل کنیم تا آنها هم از فوتی‌های مرگ مغزی در کشور خودشان چنین محصولاتی را تولید کنند.»

فرآیند تولید بافت پیوندی

واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی در بیمارستان‌های دولتی و دانشگاه هستند که بعد از گرفتن رضایت از خانواده متوفی، نسوج قابل برداشت را به مجموعه شرکت‌هایی که توان فناوری لازم را دارند ارائه می‌کنند. دکتر توکلی مسیر تولید این محصولات را این طور توضیح می‌دهد: «این شرکت‌ها پس از انجام فرآیندهای تضمین کیفیت و اطمینان از سلامت بافت‌ها و انجام آزمایش‌های میکروب شناسی و... آنها را به اتاق تمیز ارسال می‌کنند تا برش بخورد و شست‎و‎شوی آنزیماتیک و شیمیایی روی آنها انجام شود. در این مرحله بافت سلولی حذف شده و آنها تبدیل به داربست‌هایی می‌شوند که قابلیت پیوند به هر فرد دیگری را دارند، بدون این که نیاز باشد گروه خونی بیمار را چک کنیم یا محدودیتی درباره جنسیت داشته باشیم.» او یکی از ویژگی‌های مهم این محصولات را شیوه نگهداری آنها می‌داند و می‌گوید: «این محصول در فرآیند جداسازی آب از بافت، قابلیت نگهداری در قفسه‌های داروخانه‌ای را پیدا می‌کند.

زمانی که جراح بخواهد پس از دو سال از این محصول استفاده کند لازم است آن را با خون بیمار یا سرم فیزیولوژی مرطوب کند تا قوام روز اول را پیدا کند. به این ترتیب، وقتی در بدن کاشته شد، می‌تواند خیلی سریع به بافت آسیب‌دیده کمک کند تا ترمیم بهتر انجام شود. این محصول از سوی سازمان انرژی اتمی پرتودهی گاما می‌شود تا استریل شود.» دکتر توکلی تاکید می‌کند که این محصولات شامل بیمه هم می‌شوند و به این ترتیب قیمت‌شان بسیار پایین‌می‌آید.