فب لب ایران، پلی از «طراحی و هنر» تا «فناوری و صنعت»

فب‌لب (Fablab) واژه اختصاری عبارت (Fabrication Laboratory) است. این واژه به نوعی از آزمایشگاه برای بررسی، توسعه و تحقیق در موضوع طراحی و ساخت دیجیتال اطلاق می‌شود. منظور از طراحی و ساخت دیجیتال، کاربرد موثر رایانه در فرآیندهای طراحی و ساخت است و این آزمایشگاه‌ها به نوعی حلقه اتصال «جهان هنر و طراحی» با «تکنولوژی جدید» هستند. اعضای مرکز «بیتز اند اتم» دانش‌گاه «ام‌ای‌تی» و به خصوص پرفسور «نیل گرشنفیلد» از اساتید این دانشگاه، این نوع آزمایشگاه (فب لب) را به عنوان مدل آموزشی توسعه یافته‌ای در مرکز ساخت این دانشگاه ارائه داد. شرکت «فرآیند بنیان معماری» با برند تجاری «فب لب ایران»، چند سالی است که در اتسمفر طراحی و ساخت کشور کار خود را آغاز کرده است. این شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک فناوری پردیس، شهریور ماه امسال در جشنواره برترین‌های هفدهمین اجلاس سالیانه پارک فناوری پردیس، در حوزه «هم‌افزایی داخلی پارک فناوری پردیس» به عنوان شرکت برگزیده انتخاب شد. به همین مناسبت، روابط عمومی پارک فناوری پردیس گفتگویی با «یحیی نوریان» مدیرعامل این شرکت انجام داده است.

«یحیی نوریان» مدیرعاملفب لب، در رابطه با معرفی شرکتش گفت: فرآیند بنیان معماری از بستر طراحی و هنر برآمده است. همه متخصصان ما از حوزه‌های مختلف طراحی و دانش‌آموختگان دانشگاه‌های هنر تهران هستند. در جهان طراحی و هنر دغدغه‌ای برای نزدیک شدن به زبان فناوری و صنعت جهت تحقق ایده‌های هنری و طراحی وجود دارد. بسیاری از ایده های هنری و طراحی در جهان معاصر امکان تحقق ندارند یا امکان تحقق به شکلی که می‌خواهند، ندارند. مثلا در معماری طراحی‌هایی انجام می‌شود اما امکانات ساختی و تکنیکال یا پروسه‌های ساختمانی نمی‌تواند آن ایده‌ی طراحی شده را موفق پیاده کنند. طراحیِ محصولات صنعتی، بسته‌بندی‌، پکیجینگ و ... ، حتی استارت‌آپ‌ها و یا شرکت‌هایی که به نوعی با این حوزه‌ها و مسئله طراحی درگیر هستند، با این مشکل روبرواند؛ زیرا که فرآیندهای تحقق ایده‌هایشان، تناسب روشنی با فضای طراحی ندارد. از یک سو طراحان، جهان صنعت و تولید و ساخت را خوب نمی‌شناسند و از سویی فعالانِ حوزه‌های دانشی و فناورانه درک درستی از جهان طراحی و هنر ندارند. فعالیت آزمایشگاه ما ناظر به حل این مشکل است. یعنی رابطه‌ای بین جهان طراحی و صنعت، جهان طراحی و اقتصاد، جهان طراحی و مسائل عینی زندگی ایجاد می‌کند. به این ترتیب ما خود را به عنوان آزمایشگاهی در حوزه طراحی و ساخت دیجیتال می‌شناسیم.

تمایل واحدهای مشابه خارجی‌ برای استفاده از الگوی بومی فب لب ایران

فرآیند بنیان معماری کار خود را به عنوان یک گروهی دانشجویی آغاز کرده است. نوریان با ذکر این نکته افزود: قبل از ثبت مجموعه به عنوان یک شرکت، ما در قالب یک گروه دانشجویی که تنها در نمایه دانشگاه ام آی تی ثبت شده بود، فعالیت می‌کردیم. یک خانه در تهران گرفته بودیم و کار می‌کردیم. آن زمان ارتباطات جهانی ما کم‌تر از ارتباطات داخل کشوری‌ِ ما نبود. در واقع ما در ایران به موضوعی می‌پرداختیم که در جهان معادل‌هایی داشت. فب لب در جهان، پروژه‌ای در جریان است. ایده آن حدود سال 2007 میلادی در دانشگاه ام آی تی آمریکا شروع شد. سال 92 که ما با این ایده در ایران شروع به کار کردیم، تنها 4 یا 5 سال از طرح مسئله آن و یک یا دو سال از توسعه‌‌اش در دنیا گذشته بود. البته ما از این موضوع مطلع نبودیم. بعد از گذشت 6 ماه از فعالیت‌مان متوجه شدیم که حوزه‌های کاری و تعریف‌هایمان تا اندازه زیادی شبیه به هم است. بنایراین ما شرایط خود را تغییر دادیم تا بتوانیم با اکوسیستم جهانی در این زمینه ارتباط بگیریم. به این ترتیب سال 94 توانستیم گروه خود را در دانشگاه ام آی تی ثبت کنیم. بعد از آن ارتباطات بین‌المللی نیز شروع شد که بیش‌تر در قالب انتقال تجربه‌ها بود. حتی از برخی واحدهای منطقه‌ای و اروپایی به ایران آمدند تا از نزدیک فعالیت‌های ما را ببینند؛ فرانسوی ها، ژاپنی‌ها، آلمانی ها، هلندی ها و ... به ایران آمدند. ارتباط ما با جهان بیشتر شد. اکوسیستم ما برای آنها جذاب شده بود. الگوی ما آنقدر برای مجموعه‌های اروپایی جذاب شد که درخواست کردند الگوی ما را مرور کنند و حتی در برخی‌نمایه‌های جهانی‌شان برای واحدهای مشابه اروپایی، الگوی کار ما را توصیه می‌کردند؛ زیرا به آنها کمک می‌کرد تا اقتصاد فب‌لب را بیش‌تر بفهمند. برای آنها جالب بود که ما به یک الگوی بومی رسیدیم که با الگوهای جهانی مشابهت دارد، اما رویکردهای خاصی دارد که در کشور ما معنادار شده است.

فب لب، دریچه ورود هنر به زیست‌بوم فناوری

یحیی نوریان در مورد فرآیند پیوستن شرکتش به پارک فناوری پردیس گفت: تا قبل از سال 95 مجموعه ما در اکوسیستم ایران، در بین خلاقان و طراحان شناخته شده بود، اما در اکوسیستم کسب و کار ایران به عنوان یک شرکت حضور نداشتیم. از جهان دانش‌بنیان‌ها و فناورها شناختی نداشتیم. در تعامل و گفتگو با دوستان پارک فناوری پردیس و توجه طرفین نسبت به حضور چنین شرکتی در پارک که می‌تواند «اکوسیستم فناوری کشور را درمورد نیازهای طراحانه و ساختیِ خودش کمک کند» و «موضوع هنر و طراحی را نیز به این اکوسیستم وارد کرده و آشتی دهد»، با طرح مشترکی به پارک فناوری پردیس آمدیم. در اینجا از خدمات مختلف مشاوره‌ای اعضای پارک و کمک‌های مختلفی که در پیشبرد اهدافمان راهگشا بود، استفاده کردیم. در طول دو الی سه سال، ارتباطمان با جهان دانش‌بنیان و فناور جدی‌تر شد. اردیبهشت سال جاری نیز پس از بررسی‌های فراوان و مشاوره‌های خوبِ ستاد پارک فناوری پردیس، تاییدیه دانش‌بنیانی خود را گرفتیم. با حمایت پارک، مسئولانِ اعطای تاییدیه دانش‌بنیانی، زمان بیشتری برای بررسی فعالیت‌های ما و گفتگوهای بیشتر گذاشتند. اگر فرآیند معمول طی می‌شد، شرکت ما نمی‌توانست این تاییدیه را بگیرد؛ نه به این دلیل که شایسته بود یا نبود، بلکه به این دلیل که معیارهای موجود در این فرآیند، قادر به قضاوت کار ما نبود.

یحیی نوریان در توضیح حوزه‌های کاری شرکتش گفت: ما دو کانال متفاوت در کار داریم. یک بخش حرفه‌ای که بخش بزرگی از اقتصاد ما به آن وابسته است. در این بخش طراحی و ساخت انجام می‌شود. هر صورت مسئله‌ای ممکن است به اینجا بیاید، طراحی شود و هر ایده‌ای که در جای دیگری طراحی شده، می‌تواند در اینجا ساخته شود. حتی برایش ماشین ساخته شده و خط تولید آن تعریف شود. به عبارت دیگر در این حوزه، طراحی و ساخت دیجیتال و طراحی و ساخت حرفه‌ای ارائه می‌دهیم. این مسیر حرفه‌ای ما است.

اما مسیر دیگر ما فرآیند توانمندسازی است که از نظر ما مهم‌تر است. در این مسیر ما در حال توانمندسازی طراحان دیگر هستیم. در این حوزه برای ما مهم نیست طرحی را بسازیم، مهم این است که طراح رشد کند. با این هدف دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های ترویجی برگزار می‌شود. متقاضیان می‌توانند از امکاناتی مثل فضای کار اشتراکی، مشاوره، حمایت‌های ساختی و کمک به توسعه طراحی و حتی بازاریابی و تجاری‌سازی استفاده کنند. به این ترتیب ما به طراح کمک می‌کنیم که در پایان تعامل با ما، یک گام جلوتر از ایده خودش باشد. در این حوزه دوم ما گاهی درآمد نداریم و به صورت اجتماعی کار می‌کنیم. گاهی درآمد داریم و استارتاپ‌ها و ایده‌های تولیدی را داریم.

فب لب یک آزمایشگاه تحقیق و پژوهش است

مدیر عامل فب لب ایران با ذکر این نکته که شرکت او یک لابراتوار تحقیق و توسعه و پژوهش است، درباره فرآیند کاری شرکتش بیان کرد: هر ایده‌ای که وارد فب لب می‌شود، فرآیندهایی را برای تحقق آن از طراحی و توسعه نرم‌افزاری تا کمک به وسیله ماشین‌ها، ابزارها و فرآیندهای ساختی طی می‌کند. تولید محصول گاهی به نیم روز و گاهی 5 یا 6 ماه -بسته به ابعاد کار تولید- زمان نیاز دارد. بسیاری از دانشجویان به مجموعه ما می‌آیند، از امکانات استفاده می‌کنند و در مدت نصفه روز محصولشان را توسعه می‌دهند. بعد هم برای ارائه و توسعه کسب و کارشان می‌روند. گاهی 6 تا 10 ماه مجموعه و تیم بر «توسعه یک محصول»، «طرح» یا «روش کار» زمان می‌گذارد. فاصله بین ایده و ساخت در مجموعه ما بسیار کم است؛ برای این که همه ابزارها، توان طراحی و مهندسی در اینجا گرد هم آمده‌اند تا بتوانند مشکلات و مسائل مختلف حوزه طراحی را حل کنند.

سالیانه 400 تا 600 ایده و محصول در شرکت فرآیند بنیان معماری، توسعه یافته و به نتیجه می‌رسد. مدیرعامل فب لب ضمن بیان این نکته ادامه داد: لزوماً همه ایده‌هایی که در فب لب ایران به نتیجه می‌رسند، ایده خود ما نیستند اما مجموعه ما آنها را پرورش می‌دهد. خیلی از آنها اینجا ساخته شده و تست‌های مختلفی بر روی آنها انجام شده و توسعه می‌یابند اما به صورت سفارش به مجموعه هستند یا مجموعه آنها را حمایت می‌کند. در سال گذشته 13 استارتاپ در مجموعه شکل گرفته که به مرحله تجاری‌سازی رسیده‌اند و محصول ارائه می‌دهند. بیش از 50 استارتاپ و فرد خلاق برای توسعه کسب و کارِ پیرامون هنر، از مجموعه ما مشاوره و کمک گرفته‌اند و اما فعالیت خود را بیرون از مجموعه ما انجام می‌دهند. فکر می‌کنم در سال گذشته بیش از 400 رکوردِ ارائه بسته‌های خدمت طراحی و ساخت، برای خلاقان، طراحان و افرادی که در حوزه‌های مختلف طراحی کار می‌کنند، ارائه شده است؛ با این حال نمی‌توان به محصول روشنی که مجموعه به آن شناخته شود، اشاره کرد. زیرا فرآیند بنیان معماری یک مجموعه تولیدی نیست.

تعامل با دیگر شرکت‌های پارک فناوری پردیس از موفقیت‌های ماست

یحیی نوریان در پاسخ به این سوال که از نظر او کدام یک از فعالیت‌های شرکتش باعث برگزیده شدن آن در جشنواره برترین‎‌های پارک فناوری پردیس شده است، گفت: تمامی افراد تیم ما با وجود میانگین سنی پایین و استقرار در تهران، به صورت تمام وقت و با دل و جان کار می‌کنند. با وجود فراز و نشیب‌های اقتصادی و کاری در این سال‌ها، اعضای شرکت ما فعالیت مستمری داشته‌اند تا کار قوام بگیرد. فعالیت مجموعه به چشم اعضای پارک آمده است. این نکته مهمی است. در کنار این موضوع، مجموعه ما با تعداد زیادی از اعضای پارک تعاملات وسیعی در سال گذشته داشته است. برخی از شرکت‌های پارک به صورت غیر رسمی از ما مشاوره‌های زیادی گرفته‌اند. با بسیاری از این شرکت‌ها دوست شده‌ایم.

مدیر عامل فب لب ایران در باره تعامل این مجموعه با دیگر شرکت‌های مستقر در پارک فناوری پردیس گفت: حوزه کاری شرکت ما بیرون از بستر فعالیت‌های پارک فناوری پردیس بوده است. در واقع شرکت‌های پارک بیشتر حول موضوع دانش و تکنولوژی فعالیت می‌کنند. به همین دلیل موضوع کاری ما برای شرکت‌های دیگر پارک جذاب بود و این جذابیت باعث همکاری و دوستی شد. مجموع این موارد باعث ایجاد تعامل خوب با دیگر اعضای پارک فناوری پردیس شد. ما در نیمه سال 95 وارد پارک شدیم. در سال نخست ورود به پارک فناوری پردیس تا میانه‌های سال 96 یا حتی تا آذر 96 هیچ مفاهمه‌ای با هیچ شرکتی پیدا نکردیم. کم کم دیگران آمدند و فضای کاری ما را دیدند و برایشان جذابیت ایجاد شد. اما باز هم فکر نمی‌کردند در بخشی از کارشان به ما نیاز داشته باشند. فضای آنها مبتنی بر دانش و فناوری بود و طراحی جایی در این بین نداشت ولی وقتی محصول‌شان را به بازار جهانی می‌بردند و نمی‌توانستند آن را بفروشند،‌ متوجه می‌شدند که چیزی غیر از دانش هم باید در تولید نهایی‌شان استفاده شود، که نام آن طراحی است. بنابراین آرام آرام وارد گفتگو با دیگر شرکت‌ها شدیم. در حال حاضر به شرایط ایده‌آل نرسیدیم اما فکر می‌کنم شروع مثبتی داشته‌ایم. به آینده پیش رو بسیار امیدواریم که ارتباطاتمان بیشتر شود.

برای ورود بازیگران بیشتر به حوزه فب لب تلاش می‌کنیم

مدیر عامل فب لب ایران، یکی از برنامه‌های آینده شرکت خود را تلاش برای تاسیس مجموعه‌هایی در حوزه کاری خود عنوان کرد و گفت: ما در هر دو واحد «طراحی و ساخت» و واحد «توانمندسازی»، برنامه‌ریزی از پیش انجام شده‌ای داریم که طبق آن پیش می‌رویم. امیدواریم بتوانیم چند کار بزرگ در آینده داشته باشیم. توسعه کمی و کیفی فضاها و الگوهای کاری در برنامه ماست که امیدواریم به آنها برسیم. هدف ما این است که رفتار ترویجی بیشتری انجام داده و بازیگران این عرصه را بیشتر کنیم. افرادی که در طی این سال‌ها با موضوع فعالیت ما آشنا شده‌ا‌ند، سعی می‌کنند واحدهای مشابه تاسیس کرده و ایده طراحی ساخت را در کشور فعال‌تر کنند. ما خود را یک واحد فناور می‌دانیم که در شبکه دانش‌بنیان کشور فعالیت می‌کند. دوست داریم زمانی تعداد زیادی واحد مانند فب لب در ایران باشند و فعالیت گسترده‌ای در هم‌افزایی با هم داشته باشند و به مجموعه‌های بسیاری در کشور، خدمات خود را ارائه دهند.