شتابدهنده‌های نوآوری چگونه وارد ایران شدند!

این روزها که کسب‌وکارها شکل تازه‌ای به خود گرفته‌اند، مفاهیم تازه‌ای نیز در پی آن به وجود آمده است. استارت‌آپ‌، رویداد استارت‌آپی، مرکز شکل‌گیری، فضای کار اشتراکی، شتابدهنده نوآوری، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و فرشته سرمایه گذار با ادبیاتی جدید و متفاوت با رویکردهای سنتی ازجمله موضوعات تازه‌ای است که شاهد آن هستیم.

بر این اساس، خبرنگار ايسنا با مهدی صفاری نیا، رئیس پارک فناوری پردیس که سابقه ارزشمندی در مباحث نوآوری و فناوری آن‌ هم در میدان عمل داشته‌، مصاحبه‌ای در خصوص شتابدهنده‌های نوآوری انجام داده است:

فلسفه ایجاد شتابدهنده‌های نوآوری چیست؟

شتابدهندهیک سازمان منسجم و مشخص است که افراد و تیم‌های دارای طرح نوآورانه و فناورانه را انتخاب و در یک دوره چندماهه به آن‌ها خدماتی از قبیل فضای کاری تجهیز شده، آموزش، مشاوره، مربی‌گری، سرمایه‌ اولیه و ارتباط با شبکه سرمایه‌گذاران را ارائه می‌نماید. هر تیمی که موفق به اتمام دوره شتابدهی گردد، تبدیل به شرکتی نوپا می‌شود که شتابدهنده به ازای خدمات ارائه‌شده، معمولاً درصدی از سهام آن شرکت نوپا را از آن خود می‌کند. درواقع، شتابدهنده‌ها حلقه واسط بین کسب‌وکارهای نوپا و سرمایه‌گذاران جسورانه هستند.

شتابدهنده، ساختاری جدید برای حمایت از ایجاد شرکت‌های نوپای نوآور و فناور است که با توجه به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در شتابدهنده‌ها، انتظار می‌رود بهره‌وری اقتصادی بالاتری نسبت به ساختارهای همچون مراکز رشد فناوري که غالباً دولتی هستند، داشته باشد. همچنین یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های این ساختار جدید، این است که به افراد علاقه‌مند به کارآفرینی امکانی را می‌دهد که با هزینه کم شناختی از خود را تجربه کنند که در چه جایگاهی از فرایند شکل‌گیری یک کسب‌وکار هستند؛ بنیان‌گذار، عضوی از تیم اجرایی و یا کارمندی صرف ...

 نقش شتابدهنده‌های نوآوری در زیست‌بوم نوآوری و وضعیت آن‌ها در جهان چیست؟

در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، بسترهای مختلفی برای حمایت از استارت‌آپ‌ها شکل‌گرفته است. شتابدهنده‌ها (Accelerator)،مراکز رشد فناوري (Technology Incubator)، پارک‌های فناوری (Technology Park)، شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذير (Venture Capital)، مؤسسات عمومی و دولتی مرتبط (Public & Government Institute’s) ازجمله عناصر زیست‌بوم نوپاها هستند که خدمات و حمایت‌های موردنیاز استارت‌آپ‌ها در آن‌ها یافت می‌شود.

بر اساس یک سال تحقیق رسمی بین‌المللی و بررسی 10 هزار استارت‌آپ و 300 شرکت مرتبط، میزان آمادگی شهرهای مختلف برای شکل‌گیری و توسعه استارت‌آپ‌ها از طریق بررسی 8 فاکتور مختلف، تخمین زده است. این فاکتورها عبارت‌اند از: سرمایه‌گذاری مالی، میزان دسترسی به بازار، میزان اتصال به جامعه جهانی، تعداد استعدادهای بالقوه متخصص، تجربه شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها، میزان جذب منابع، فعالیت‌ شرکت‌های بزرگ و بلندهمتی و استراتژی مؤسسان با نگاه به تغییرات سالیان گذشته،‌ سه شهر شانگهای،‌ پکن و استکهلم،‌ برای نخستین بار جزء 20 زیست‌بوم برتر جهان قرارگرفته‌اند، همچنین سه شهر لندن، ونکوور و برلین با بیشترین تغییرات صعودی مثبت نسبت به دوره گذشته در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند، از منظر نزولی‌ترین شهرها نسبت به دوره گذشته سه شهر شیکاگو، لس‌آنجلس و بنگ لور در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند. طبق گفته مدیرعامل موسسه استارت‌آپ ژنوم، نفوذ آمریکا در شهرهای آسیایی و اروپایی رو به افول است. مثلاً شهرهای لس‌آنجلس و شیکاگو بیشترین میزان رکود را در بین 20 شهر اول این لیست داشته‌اند که بیشتر این رکود به دلیل کمبود فاکتور اتصال به جامعه جهانی بوده است. سیلیکون‌ولی هنوز سرآمد دیگر منطقه‌هاست، بااین‌وجود فاکتور تعداد استعدادهای متخصص این شهر هنوز از سنگاپور عقب است. وجود حقوق‌های درخواستی بالا و همچنین عدم توانایی استارت‌آپ‌های نوپا در جذب استعدادهای متخصص در مراحل اولیه شکل‌گیری، از دلایلی است که سیلیکون‌ولی را در این زمینه کمی به عقب می‌راند. مونترآل و سائوپائولو دو شهری هستند که نسبت به سال پیش پیشرفت زیادی داشته‌اند و زیست‌بوم‌های مناسب‌تری برای استارت‌آپ‌ها فراهم کرده‌اند. شهر تورنتو نیز خود را بالا کشیده و حالا به دلیل اتصال بالا به جامعه جهانی، در جایگاه 16 قرار دارد. مشکل عدم توانایی استارت‌آپ‌های نوپا در جذب استعدادهای متخصص نیز در این شهر وجود دارد.

شتابدهنده چه تفاوتی با مراکز رشد دارند؟

مراکز رشد فناوری و شتابدهنده‌های نوآوری هر دو ساختارهای توانمند ساز تیم‌ها و شرکت‌های نوپای استارت‌آپی هستند. مراکز رشد یک ساختار حمایتی هستند که لزوماً با صاحب طرح وارد مشارکت نمی‌شوند و تیم‌هایی که نخواهند شریک داشته باشند می‌توانند به مراکز رشد مراجعه نمایند؛ اما شتابدهنده‌ یک نهاد خصوصی سرمایه‌گذار است که با تیم‌ها و شرکت‌های نوپا وارد مشارکت می‌شود. همچنین ممکن است وظیفه حاکمیت این باشد که زیرساخت‌های توسعه فناوری مثل مراکز رشد را در همه استان‌ها و شهرهای توسعه دهد و امکانات در اختیار عموم تیم‌های نوآور قرار دهد و حتی حمایت مالی مستقیم کند؛ اما نمی‌توان انتظار داشت که شتابدهنده‌ هم در همه شهرها داشته باشیم؛ چون لازمه ایجاد شتابدهنده قابلیت‌های فنی و بازار است که برای بخش خصوصی اقتصادی باشد و تصمیم به ایجاد آن در یک منطقه با دولت نیست بلکه با بخش خصوصی است.

شتابدهنده با مرکز نوآوری هم متفاوت است؛ چون به فرایند سرمایه‌گذاری و توسعه بازار کمتر در مراکز نوآوری پرداخته می‌شود و رویکرد اصلی در مراکز نوآوری توسعه فناوری است.

 لازمه ایجاد شتابدهنده نوآوری چیست؟

آورده و خدمات شتابدهنده‌ها شامل: سرمایه اولیه تأسیس شتابدهنده، شبکه مربیان، دارای برنامه آموزش مشخص برای تیم‌ها، فضای کاری لازم برای استقرار تیم‌ها و شبکه سرمایه‌گذار و توسعه بازار است. شتابدهنده با سرمایه‌گذار بخش خصوصی شکل می‌گیرد و باید دارای مجری مستقل خصوصی باشد چون یک کار دولتی نیست. از طرفی یکی دیگر از الزامات ایجاد شتابدهنده بلوغ اکوسیستم نوآوری منطقه هدف نیز می‌باشد.

شتابدهنده‌های نوآوری چگونه در ایران شکل گرفتند؟

در اوایل سال 93 جناب آقای دکتر ستاری از ما در پارک فناوری پردیس خواستند که مدلی برای توسعه فضای استارت‌آپی کشور و ورود هرچه بیشتر دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به کسب‌وکارهای جدید نوآورانه تهیه نماییم. در آن زمان ما مدل آماده‌ای نداشتیم و بیشتر با مدل پارک‌ها و مراکز رشد فناوری آشنا بودیم. این دستور ما را بر آن داشت که مطالعه و بررسی و هم‌اندیشی بیشتری داشته باشیم که نتایج آن به اولین جلسه هم‌اندیشی در خرداد 1393 در اتاق جلسه شماره 6 پارک فناوری پردیس منجر شد که نقطه آغاز موضوع شد. در خردادماه آن سال مدل رویدادهای کارآفرینی و تأسیس شتابدهنده‌های نوآوری آماده شد و تیرماه 1393 به استحضار دکتر ستاری معاون محترم علمی و فناوری رئیس‌جمهور رسید و با تائید ایشان نقطه آغازین تحولی بزرگ در کشور در حوزه کارآفرینی رقم خورد که اکنون نتایج آن را در توسعه و شکل‌گیری اکوسیستم استارت‌آپی کشور شاهد هستیم.

در آن طرح یک مدل برای ترویج فرهنگ کارآفرینی با عنوان برنامه 100 × 100 طراحی شد که حمایت از برگزاری صد رویداد کارآفرینی در همه شهرهای بزرگ کشور انجام شود و مقرر شد حداقل در هر رویداد 100 نفر شرکت نمایند. این برنامه از همان سال 93 با مدل استارت‌آپ «وی کندها» به‌صورت موردی با همکاری کانون کارآفرینی شروع شد. رویدادها در ادامه با حضور بازیگران جدیدی از کشور با مدل‌های متنوع بومی توسعه یافت و جایگزین مدل‌های خارجی شد، این فرایند بسیار فراتر از برنامه اولیه بود که محقق شد. اولین شتابدهنده رسمی کشور هم توسط «شرکت سرآواپارس» با عنوان «آوای تک پردیس» یا همان «شتابدهنده آوا تک» در پارک فناوری پردیس ثبت و فعال شد و ما هم با کمک معاونت علمی و فناوری، فضای کاری آن را در دانشکده فنی دانشگاه تهران فراهم کردیم. در ادامه نیز به «شتابدهنده دیموند» که در دانشگاه صنعتی شریف مستقر بود، فضای کاری جدیدی در دانشکده فنی دانشگاه تهران تخصیص دادیم و این جریان به‌سرعت رشد کرد و در سراسر کشور فراگیر شد.

باوجوداینکه در ابتدا مدل شتابدهنده یک مدل وارداتی در کشور بود؛ ولی با فراگیر شدن موضوع و ورود صنایع و سرمایه‌گذاران مختلف داخلی، الآن کشور دارای انواع مدل‌های بومی شتابدهی در حوزه‌های مختلف شده است.

 مرکز شتابدهی نوآوری به چه منظور ایجاد شد؟

پس از شکل‌گیری اولین شتابدهنده‌ها، جای خالی یک‌نهاد تسهیل‌گر دولتی برای این منظور احساس شد و لذا «مرکز شتابدهی نوآوری» را به پشتیبانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در اواسط سال ۱۳۹۳ برای توسعه و ساماندهی زیست‌بوم استارت‌آپی کشور و حمایت از کارآفرینی مبتنی بر نوآوری در زیرمجموعه پارک فناوری پردیس تأسیس نمودیم. این مرکز با حمایت از ایجاد شتابدهنده‌های نوآوری خصوصی و حمایت از برگزاری رویدادهای کارآفرینی در سراسر کشور، سعی در توسعه فرهنگ کار و تلاش بین دانشجویان و جوانان و توانمندسازی کشور در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان دارد. اهداف اصلی مرکز شامل: ترویج فرهنگ کارآفرینی نوآورانه، کمک به ایجاد و گسترش شتابدهنده‌ها در استان‌ها و شهرهای مستعد کشور، تنوع‌بخشی شتابدهنده‌ها در حوزه‌های مختلف فناوری، کمک به گسترش و تنوع‌بخشی رویدادهای کارآفرینی در کشور، بومی‌سازی مدل‌های رویدادهای کارآفرینی، شتاب‌دهی به استارت‌آپ‌های ایرانی و کمک به جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌ها است.

 کارکرد اصلی و محورهای فعالیت‌های مرکز شتابدهی نوآوری چیست؟

مرکز شتابدهی به دنبال تغییر پارادایم اشتغال از کارمندی به کارآفرینی مبتنی بر نوآوری می‌باشد. این امر از طریق دو برنامه اصلی دنبال می‌شود:

اولاً ترویج فرهنگ کارآفرینی، از طریق ترویج و حمایت از برگزاری رویدادهای کارآفرینی و دوم کمک به ایجاد استارت‌آپ‌های پایدار از طریق کمک به ایجاد و توسعه فضاهای کاری اشتراکی و شتابدهنده‌ها می‌باشد.

رویدادهای کارآفرینی برنامه‌هاي آموزشی- ترویجی کوتاه‌مدت هستند که در آن‌ها مهارت‌های کارآفرینی و نوآوری به شرکت‌کنندگان آموزش داده ‌می‌شود. رویداد کارآفرینی یک گردهمایی کوتاه‌مدت چندساعته تا چندروزه است که شرکت‌کنندگان در آن مفاهیم کارآفرینی را آموزش می‌بینند. انواع رویدادهای کارآفرینی که ما حمایت کردیم عمدتاً شامل: رویدادهای انگیزشی، رویدادهایی برای انتقال تجربه،شبکه‌سازی با دیگر فعالان زیست‌بوم نوآوری، عرضه ایده به سرمایه‌گذار ورویداد چندروزه(به‌صورتعملی ایده مشخصی را تبدیل به یک مدل کسب‌وکار می‌کنند) است.

اما شناسایی تیم‌های مستعد نوآور و ارائه خدمات و سرمایه‌گذاری و در نهایت شراکت با استارت‌آپ‌های خروجی، از طریق شتابدهنده‌های نوآوری انجام می‌شود. برای این منظور شتابدهنده معمولاً از طریق فراخوان به شناسایی، مصاحبه و ارزیابی تیم‌ها و متقاضیان می‌پردازند و در نهایت در صورت پذیرش، امکانات استقرار و مربی‌گری، آموزش و سرمایه‌گذاری و توسعه بازار را برای آن‌ها دنبال می‌کنند و بسته به حوزه کاری هر شتابدهنده، بین 6 ماه و حتی تا یک یا دو سال فضای کاری در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهند. برای مثال شتابدهنده‌ها در حوزه کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات معمولاً 6 ماه و کسب‌وکارهای حوزه دارو تا 2 سال خدمات شتابدهی ارائه می‌کنند.

سیاست‌های حمایتی و نحوه حمایت مرکز شتابدهی از مخاطبین به‌ چه صورت است؟

سیاست اصلی مرکز حمایت از ورود بخش خصوصی در هر دو بخش برگزاری رویدادهای کارآفرینی و تأسیس شتابدهنده‌های نوآوری است. برای این منظور مرکز منفعلانه عمل نمی‌کند و منتظر نمی‌ماند که افرادی به مرکز مراجعه نمایند؛ بلکه خود فعالانه بسیاری از حوزه‌های صنعتی و سرمایه‌گذاری را درگیر این موضوع نموده تا همه حوزه‌های اولویت‌دار فناوری کشور فعال شوند و بازیگران این حوزه هم زیاد شوند. از طرفی ما جلسات منظمی با فعالان اصلی اکوسیستم کارآفرینی کشور ازجمله برگزارکنندگان رویدادها، شتابدهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و خطرپذیر، سازمان‌های دولتی و ... داشتیم تا در خصوص تعیین سیاست‌های ساماندهی و مدیریت اکوسیستم استارت‌آپی همفکری و تبادل‌نظر کنیم. در این نشست‌ها به این نتیجه رسیدیم که باید زیست‌بوم خودمان را داشته باشیم و آن را بر اساس الزامات فرهنگی، اقتصادی و فنی خود طراحی و اجرا کنیم. لذا استارت‌آپ‌ها موضوعیت پیدا کردند و رفع موانع کاری آن‌ها هم یکی از دغدغه‌ها شد.

در رویدادها اکثراً تیم‌های داوطلب دانشجویی برای اجرا ورود کردند و مرکز شتابدهی هم علاوه بر حمایت معنوی و تنظیم بخش‌های دولتی برای همکاری، حمایت‌های مادی محدود هم به‌تناسب کمیت و کیفیت هر رویداد داشته است. سیاست اصلی مرکز در رویدادهای کارآفرینی حمایت از رویدادهای بومی بوده و در شهرستان‌ها حمایت بیشتری تا شهرهای بزرگ مدنظر دارد. کمک مالی مرکز شتابدهی فقط باید اهرمی باشد و هزینه‌های اصلی رویدادها از شرکت‌کنندگان و بخش خصوصی و سایر حامیان تأمین شود. از طرفی تأییدیه مرکز شتابدهی نوآوری در حال حاضر مهم‌ترین حمایت ما از برگزارکنندگان است که به دلایلی چون تجمیع همه مجوزها در قالب یک مجوز، پیشگیری از بروز مشکلات خاص برای برگزاری رویداد، کمک به برگزارکننده برای جذب اسپانسر و ... صورت می‌پذیرد.

در بخش شتابدهی هم مرکز تلاش نمود این موضوع فقط به بخش خدمات و IT محدود نشود و سایر حوزه‌های فناوری هم فعال شود که بحمدالله این اتفاق افتاده و در بسیاری از استان‌هایی که ظرفیت داشته‌اند با پیگیری مرکز شتابدهی نوآوری، شتابدهنده‌ها فعال‌شده‌اند. ما بشدت مانع ایجاد شتابدهنده توسط بخش دولتی شدیم و البته سختی‌های زیادی هم در این مسیر بوده است. تلاش نمودیم این بخش واقعاً در اختیار بخش خصوصی توانمند و دلسوز کشور باشد. با ده‌ها شرکت صنعتی و سرمایه‌گذاری و بانک‌ها ارتباط و جلسه گذاشتیم تا آن‌ها را تشویق ورود به این حوزه کنیم که در خیلی موارد موفق هم نشدیم ولی دستاوردها و اتفاقات خوبی هم حاصل شد. برخی که خوش‌فکر بودند خیلی زود استقبال کردند؛ ازجمله شرکت سینا ژن که بعد از جلسه اول در این شرکت و پیشنهاد ورود به حوزه شتابدهی زیستی، در جلسه دوم که در دفتر پارک در تهران برگزار نمودیم، موافقت کردند و طرح «شتابدهنده پرسیس» نهایی و عملیاتی شد.

 گزارش آماری از عملکرد این مرکز از سال ایجاد تا به الآن را بفرمایید؟

حمایت مستقیم مالی مرکز شتابدهی نوآوری از رویدادهای کارآفرینی که مدل‌های آن‌هم بیش از 10 نوع شده است بیش از 270 رویداد با حدود 20000 نفر شرکت‌کننده و در 60 شهر و 56 دانشگاه و 20 پارک و حدود 1000 مربی و سخنران و 600 نفر برگزارکننده داوطلب بوده است؛ البته باحمایت معنوی و موجی که ایجادشده شاهد برگزاری بیش از 300 رویداد در سال هستیم.

در بخش شتابدهنده‌های نوآوری هم ما در حال حاضر در حوزه‌های فناوری اطلاعات، بازی، تولید محتوا، فناوری‌های مالی، داروهای گیاهی، فناوری‌های همگرا، فناوری‌های اجتماعی و... شتابدهنده داریم. تاکنون 28 شتابدهنده تأییدیه لازم را از مرکز شتابدهی دریافت نموده‌اند و بیش از 40 متقاضی جدید هم در حال بررسی است. هم‌اکنون در استان‌های تهران، البرز، اصفهان، خراسان رضوی، کرمانشاه، یزد، قم و ... ما الآن شتابدهنده فعال و رسمی داریم. با کمک کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، شتابدهنده‌های عضو مرکز تائید صلاحیت به‌عنوان شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان هم می‌شوند و می‌توانند از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی هم استفاده کنند. برخی نتایج به‌دست‌آمده از عملکرد شتابدهنده‌ها شامل اتمام آموزش دوره‌های شتابدهی 988 تیم، ایجاد 246 استارت‌آپ موفق، ایجاد اشتغال برای 1052 نفر و تعداد زیادی از مؤسسین استارت‌آپ‌ها، فارغ‌التحصیلانی هستند که پذیرش از دانشگاه‌های معتبر دنیا داشته‌اند. همچنین بیش از 300 تیم در حال حاضر در مرحله شتابدهی هستند. ما در زمینه تأمین فضای کاری و گرنت‌های آموزشی از طریق معاونت علمی و فناوری به شتابدهنده‌ها کمک می‌کنیم.

 برنامه‌های آینده مرکز شتابدهی نوآوری چیست؟

ما باید بتوانیم همه بازیگران زیست‌بوم را در کنار هم بیاوریم و همه کمک نمایند که زیست‌بوم ایران؛ بهترین در منطقه باشد. رقابت اصلی در جهان الآن در جذب نیروهای مستعد و کارآفرین و جوان است و ما توانایی نگهداشت نیروی باانگیزه جوان را در کشور داریم و یکی از بهترین روش‌ها؛ شکل‌گیری کسب‌وکارهایی است که این جوانان خود مؤسس و مدیر آن هستند و می‌توانند مشکلی از مشکلات کشور را با روش‌های نوین حل نمایند و تسهیلی هم برای مردم ایجاد نمایند. دسترسی آسان و ارزان به خدمات مناسب و حرفه‌ای یکی از کارکردهای این حوزه برای جامعه است و زمینه اشتغال نیروهای نخبه خارجی هم حتی در زیست‌بوم کشور فراهم است. به نظر بنده بسیاری از این کسب‌وکارها قابلیت بین‌المللی شدن و صادرات را هم دارند که در این حوزه ما عقب هستیم. همچنین برخی برنامه‌های بومی مانند یلدای کارآفرینی، اینوتکس و پردیس سامیت از رویدادهایی هستند که اکوسیستم نوآوری را زیر یک سقف جمع می‌کنند و می‌توانند در آینده، این رویدادها تبدیل به رویدادی قابل‌رقابت با رویدادهای بزرگ جهانی شوند. همچنین باید از مرحله ایجاد و ترویج ساختارها (مثل رویداد و شتابدهنده و ...) گذر نماییم تا ورود به مرحله ارزیابی و ارتقا کیفی آن‌ها در آینده جدی‌تر شود.

از طرفی بررسی‌های ما نشان می‌دهد که اکوسیستم‌های استارت‌آپی جهان در حال گذر از موج دوم اینترنت و فناوری‌های مرتبط با آن و ورود به موج سوم اینترنت و فناوری‌های مرتبط با آن است. به‌طوری‌که بر اساس تحقیق یکی از مؤسسات جهانی، حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در 5 سال گذشته در فناوری‌های مبتنی بر موج اول و دوم اینترنت (مانند فناوری‌های حوزه تبلیغات، بازی و رسانه‌های دیجیتال و ...) کاهش چشم‌گیر و در فناوری‌های مبتنی بر موج دوم اینترنت (مانند تولید پیشرفته و رباتیک، فناوری‌های حوزه کشاورزی و مواد غذایی جدید، زنجیره بلوکی (بلاکچین) و هوش مصنوعی، کلان داده و آنالیز و ...) افزایش قابل‌توجهی داشته است.

لذا به نظر می‌رسد اکوسیستم استارت‌آپی ایران نیز که شتابدهنده‌ها جز ارکان اصلی آن است، به این تغییر واکنش نشان داده و توجه بیشتری به حوزه‌هایی با فناوری‌های پیشرفته نمایند.

 اگر نکته مهمی دیگری لازم است بیان شود؛ بفرمایید.

نکته اول اینکه نقش مدیران خلاق و دلسوز که عزم و اراده کارهای بزرگ را داشته باشند، برای پیشرفت کشور خیلی لازم است. ما عملاً آن را در شکل‌دهی اکوسیستم استارت‌آپی کشور و ایجاد شتابدهنده‌ها لمس کردیم. اگر مطالبه دکتر ستاری و بعد حمایت همه‌جانبه و در ادامه پیگیری ایشان نبود؛ فضای کنونی نوآوری کشور به این‌گونه که الآن شاهد هستیم، نبود. لذا کشور به این‌گونه مدیران و تصمیم‌گیری‌ها برای پیشرفت نیاز دارد.

نکته دوم اینکه واقعاً همه‌چیز شتابدهنده نیست! پیشرفت اکوسیستم کارآفرینی کشور در گرو شتابدهنده‌ها نیست ولی شتابدهنده هم یکی از اجزای مهم آن است. بعضاً در کشور یک موضوعی سر زبان‌ها می‌افتد و فکر می‌کنیم باید همه امکانات در آن جهت سوق داده شود و پرستیژ هم می‌آورد. ما برای تکمیل زنجیره تجاری‌سازی و توسعه اکوسیستم کارآفرینی به اجزا و حلقه‌های زیادی نیاز داریم که شتابدهنده هم یکی از آن‌هاست. باید بتوانیم یک توسعه متوازن در نظام نوآوری کشور داشته باشیم و به همه ابعاد توجه نماییم.